ตึกถล่มเพราะแผ่นดินไหว: เป็นเพราะยังสร้างไม่เสร็จ หรือเพราะไม่ได้ออกแบบให้รองรับแรงสั่น?

เหตุการณ์แผ่นดินไหวที่เมียนมาเมื่อวันที่ 28 มีนาคมที่ผ่านมา สร้างแรงสั่นสะเทือนที่รับรู้ได้ในหลายพื้นที่ของไทย รวมถึงกรุงเทพมหานคร หลายคนที่อาศัยอยู่ในคอนโดหรืออาคารสูง ต่างรู้สึกถึงแรงไหวสะเทือนอย่างชัดเจน ขณะที่ข่าวจากเมียนมาเริ่มมีรายงานว่ามีอาคารบางส่วนพังถล่ม หนึ่งในคำถามที่เกิดขึ้นคือ ตึกที่ถล่มนั้น เป็นเพราะยังสร้างไม่เสร็จ หรือถึงแม้สร้างเสร็จแล้วก็ยังพังอยู่ดี เพราะไม่ได้ออกแบบให้รับแรงสั่นจากแผ่นดินไหว?

คำตอบคือ ทั้งสองกรณีมีโอกาสทำให้ตึกพังถล่มได้ ขึ้นอยู่กับสภาพการก่อสร้าง โครงสร้างอาคาร และมาตรฐานที่ใช้ออกแบบ แผ่นดินไหวไม่ใช่แค่เรื่องของระยะห่างจากจุดศูนย์กลางเท่านั้น แต่เกี่ยวข้องกับคุณสมบัติดิน โครงสร้างภายในอาคาร และความลึกของการสั่นสะเทือนด้วย

ในกรณีที่ตึกยังสร้างไม่เสร็จ

อาคารระหว่างก่อสร้างมีความเสี่ยงสูงเป็นพิเศษ เพราะโครงสร้างยังไม่สมบูรณ์ ระบบผนังรับแรงเฉือน (shear wall) หรือคานถ่วงน้ำหนักอาจยังไม่ติดตั้ง ทำให้โครงสร้างยังไม่สามารถต้านแรงสั่นสะเทือนในแนวนอนได้ดีนัก หากเกิดแรงไหวแม้ไม่มาก ก็อาจทำให้โครงเหล็กหรือคานรับแรงหลักล้มตัวลง และส่งผลให้ถล่มทั้งโครงได้ทันที

ในกรณีนี้ ไม่จำเป็นต้องเกิดแรงไหวระดับรุนแรง อาคารก็อาจพังลงมาได้ เพราะมันยังไม่ได้ “ถูกออกแบบให้รับมือ” อย่างเต็มที่นั่นเอง

ในกรณีที่ตึกสร้างเสร็จแล้ว แต่ไม่ได้ออกแบบให้รองรับแผ่นดินไหว

หลายอาคาร โดยเฉพาะในเมืองที่ไม่อยู่ในแนวรอยเลื่อนหลัก มักไม่ได้ออกแบบให้รับแรงสั่นแนวนอนจากแผ่นดินไหว เช่น อาคารที่สร้างในอดีตก่อนที่จะมีการปรับปรุงมาตรฐานการก่อสร้าง อาจรับน้ำหนักแนวดิ่งได้ดี แต่เมื่อเกิดแรงสั่นในแนวนอน โครงสร้างที่ไม่มีความยืดหยุ่นหรือไม่มีระบบต้านแรงเฉือนเพียงพอ ก็อาจเกิดการ “โยก” และล้มได้ในที่สุด

กรณีนี้แม้ตึกจะสร้างเสร็จแล้ว แต่หากเกิดแผ่นดินไหวที่มีความลึกน้อยและมีพลังมาก ก็อาจทำให้อาคารเสียหายจนถึงขั้นถล่มได้เช่นกัน

การออกแบบให้รองรับแผ่นดินไหวคืออะไร

การออกแบบอาคารให้ต้านแผ่นดินไหวไม่ใช่แค่การเสริมเหล็กให้หนา หรือทำคานให้ใหญ่ขึ้นเท่านั้น แต่มันหมายถึงการออกแบบเชิงโครงสร้างอย่างมีกลยุทธ์ เช่น การวางตำแหน่งเสา-คานที่ช่วยรับแรงเฉือน การใช้ผนังรับแรงเฉพาะทาง (shear wall) หรือการออกแบบฐานรากให้สามารถดูดซับแรงสะเทือนได้ผ่านระบบฐานลอย (base isolation)

สิ่งเหล่านี้ล้วนมีต้นทุน แต่ในพื้นที่ที่มีความเสี่ยงทางธรณีวิทยา ถือเป็นสิ่งจำเป็น

สรุป

อาคารที่ถล่มจากแผ่นดินไหว อาจเกิดได้ทั้งจากการที่ยังสร้างไม่เสร็จ (ยังไม่มีระบบรับแรงเต็มที่) และจากการที่ออกแบบโดยไม่ได้รองรับแรงสั่นสะเทือนในแนวนอน หากอยู่ในพื้นที่ห่างไกลรอยเลื่อน เราอาจมองข้ามสิ่งเหล่านี้ไป แต่จากเหตุการณ์ล่าสุด จะเห็นว่าต่อให้ไม่ใช่ประเทศที่อยู่กลางแนวแผ่นดินไหวโดยตรง การเตรียมพร้อมในเชิงโครงสร้างก็อาจเป็นความแตกต่างระหว่าง “ตึกที่สั่น” กับ “ตึกที่ถล่ม” ได้เลย