พิธีศพของคนไทยเชื้อสายจีน โดยเฉพาะสายแต้จิ๋ว (潮州人) เป็นธรรมเนียมที่มีรากลึกทั้งทางวัฒนธรรม ความเชื่อ และจิตวิญญาณ โดยพิธีการต่าง ๆ สะท้อนแนวคิดเรื่องกตัญญู ความผูกพันระหว่างลูกหลานกับบรรพบุรุษ รวมถึงความเชื่อเรื่องการเดินทางของวิญญาณหลังความตาย บทความนี้จัดทำขึ้นเพื่อให้ลูกหลานรุ่นใหม่เข้าใจโครงสร้างพิธีกรรม ความเชื่อที่ควรเคารพ และแนวทางการผสมผสานระหว่างประเพณีจีนกับพิธีเผาแบบไทยในปัจจุบัน โดยอิงจากธรรมเนียมของบ้านคนจีนแต้จิ๋วในประเทศไทยที่สืบทอดกันมายาวนาน
บทที่ 1: ก่อนสิ้นใจ
การเตรียมตัว
-
เตรียม "ชุดใหม่" ให้ผู้ตาย ได้แก่ เสื้อ กางเกง รองเท้า ผ้าโพกศีรษะ ห้ามใช้ของเก่าหรือเสื้อผ้าที่เคยสวมใส่มาก่อน
-
เย็บปิดกระเป๋าเสื้อผ้าทั้งหมด เพื่อป้องกันไม่ให้โชคลาภรั่วไหล และเป็นสัญลักษณ์ของการละวางภาระทางโลก
-
เตรียมเครื่องใช้ส่วนตัว เช่น หวี กระจก กระดาษเงินกระดาษทอง ห่อกระดาษสำหรับเผาในพิธี
-
วางเตียงไม้หรือเสื่อฟางไว้สำหรับวางร่าง ซึ่งถือเป็นสถานที่พักชั่วคราวระหว่างรอพิธีกรรม
-
บางบ้านอาจเตรียมหมอนพิเศษ ผ้าห่ม หรือของใช้ที่ผู้ตายรัก เพื่อความอบอุ่นทางใจ
ความเชื่อที่เกี่ยวข้อง
-
ห้ามพูดคำว่า "ตาย" ต่อหน้าผู้ป่วย ให้ใช้คำว่า "จะไป" หรือ "จะหลับ" เพื่อไม่ให้เกิดแรงสะเทือนใจ และเพื่อเคารพดวงวิญญาณที่กำลังจะจากไป
-
ห้ามร้องไห้หรือส่งเสียงคร่ำครวญใกล้เตียงผู้ตาย เพราะเชื่อว่าอารมณ์เศร้าจะรบกวนวิญญาณ ทำให้จากไปอย่างไม่สงบ
-
ต้องมีลูกหลานอยู่ข้างกาย โดยเฉพาะลูกชายคนโตหรือผู้มีศักดิ์สูงสุดในบ้าน เพื่อแสดงการส่งวิญญาณอย่างมีเกียรติ
-
บางครอบครัวจะมีพิธี "กระซิบคำลา" หรือ "ฝากคำขอขมา" ขณะผู้ป่วยยังมีสติ
บทที่ 2: หลังสิ้นใจ
-
เช็ดตัว ล้างหน้า เปลี่ยนเสื้อผ้าใหม่ให้ศพทันที โดยผู้ทำหน้าที่ควรเป็นผู้ชายหรือญาติที่ใกล้ชิด
-
วางร่างบนเตียงหรือเสื่อที่เตรียมไว้ โดยหันศีรษะไปทางประตูหรือหน้าต่าง เพื่อเปิดทางให้วิญญาณเดินทางออกไป
-
จุดตะเกียงหรือตั้งโคมไฟข้างศพ และห้ามปล่อยให้บริเวณศพมืดเด็ดขาด เชื่อว่าแสงจะช่วยนำทางวิญญาณ
-
แจ้งญาติใกล้ชิดให้มาร่วมเฝ้าศพ ไม่ให้ศพอยู่ลำพัง เพราะถือว่าไม่ให้เกียรติผู้ตาย
-
บางบ้านให้ลูกหลาน “เหยียบหิน” หรือเหยียบธูปก่อนเข้าเขตตั้งศพ เพื่อสะเดาะเคราะห์
ข้อห้ามสำคัญ:
-
ห้ามปล่อยศพไว้ลำพังในห้องมืด
-
ห้ามให้หญิงตั้งครรภ์เข้าใกล้ศพ โดยเฉพาะลูกสะใภ้ เพราะเชื่อว่าจะเกิดอัปมงคลกับเด็กในครรภ์
-
ห้ามเคลื่อนย้ายศพหลายครั้ง เพราะถือว่าเป็นการรบกวนดวงวิญญาณ
บทที่ 3: การตั้งศพและพิธีกงเต็ก
การตั้งศพ
-
จัดวางศพในตำแหน่งสำคัญของบ้าน หรือในศาลาที่สะอาด สงบ และเหมาะสมกับการประกอบพิธี
-
ตั้งโต๊ะบูชาหน้าศพ ประกอบด้วยธูป เทียน น้ำชา เหล้า และของไหว้ 5 อย่าง เช่น ผลไม้ ขนม น้ำชา ขนมเข่ง หรือขนมเทียน และอาหารเจ
-
ติดภาพผู้ตายพร้อมผ้าดำหรือผ้าขาวด้านหลัง เป็นสัญลักษณ์แห่งการไว้อาลัย
-
แจกซองขาวให้แขกใส่เงินทำบุญ พร้อมใบขอบคุณเล็ก ๆ หรือของชำร่วยติดชื่อผู้ตาย
-
แจกผ้าโพกหัวให้ญาติ ๆ โดยเฉพาะลูกหลาน ต้องแยกสีตามลำดับศักดิ์:
-
สีขาว: ลูกชาย/ลูกสาว
-
สีฟ้า: หลานชาย/หญิง
-
สีเหลือง: เหลน
-
สีดำ: ผู้อาวุโสกว่า
-
-
พิธีกราบศพ (拜喪) ดำเนินด้วยการกราบ 3 ครั้ง หน้าศพ แสดงความเคารพสูงสุด
พิธีกงเต็ก (Gong Teck 公筆)
-
พิธีเชิญวิญญาณผู้ตายกลับบ้าน หรืออัญเชิญลงโต๊ะบูชาในบ้านให้เป็นศูนย์รวมจิตใจลูกหลาน
-
มีการตั้งเวทีเล็ก ๆ ภายในศาลาหรือบ้าน โดยมีโต๊ะบูชาสำหรับซินแส พระจีน หรือพระสงฆ์
-
มีการเชิญเทพเจ้า บรรพบุรุษ หรือวิญญาณที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้การเดินทางของผู้ตายราบรื่น
-
เผากระดาษเงินทอง เสื้อผ้ากระดาษ และของใช้จำลอง เช่น โทรศัพท์ รถยนต์ เตียง เพื่อให้ผู้ตายมีสิ่งของใช้ในปรโลก
-
บางบ้านอาจจัดการแสดงหุ่นเงา (เง็กเต็ก) หรือการเทศนาแสดงธรรม เพื่อให้ผู้ร่วมพิธีได้สำนึกในความดีของผู้ตาย
บทที่ 4: พิธีเผา (แบบไทยผสมจีน)
-
เคลื่อนศพจากบ้านไปยังเมรุของวัดตามฤกษ์ที่ซินแสหรือผู้รู้กำหนด โดยฤกษ์นี้ต้องเหมาะสมกับวันเกิดของผู้ตายและสมาชิกครอบครัว
-
จัดขบวนแห่ศพแบบจีน ซึ่งบางบ้านยังรักษารูปแบบการตีฆ้อง กลอง หรือมีธงนำขบวน
-
ทำพิธีบอกกล่าวผู้ตายหน้าเมรุ บอกว่ากำลังส่งกลับสวรรค์ พร้อมกล่าวเชิญวิญญาณ เช่น:
“ขอเชิญดวงวิญญาณของ (ชื่อ) โปรดรับรู้ว่าลูกหลานมาส่งด้วยความเคารพรัก…”
-
แจกของชำร่วย เช่น ผ้าเช็ดหน้า สบู่ ลูกอม เหรียญจีนโบราณ และเชือกแดง เพื่อปัดเป่าอัปมงคลให้แขกนำกลับบ้าน
-
เผากระดาษเงินทอง เสื้อผ้ากระดาษ และของใช้จำลองต่าง ๆ
-
ทำพิธีโรยธูป เทดินเถ้าถ่านลงแม่น้ำหรือฝังรวมในสุสาน
-
บางบ้านมีพิธีไหว้ “ทิ้งศาลา” หลังเผาศพ เพื่อบอกลาสถานที่และปัดเคราะห์ เช่น จุดธูปดอกเดียวเผากระดาษเล็ก ๆ หน้าเมรุ
การผสมกับพิธีไทย
-
นิมนต์พระไทย 4-9 รูป มาเจริญพระพุทธมนต์ สวดอภิธรรม หรือกรวดน้ำอุทิศส่วนกุศลให้ผู้ตาย
-
ใช้บทสวดแบบไทย เช่น "อภิธรรม 7 คาบ" สลับกับบทสวดภาษาจีนในบางช่วง
-
เมรุใช้ของวัดไทย แต่ตกแต่งตามรูปแบบของคนจีน เช่น การตั้งโต๊ะจีน ไฟแดง โคมจีน
-
บางบ้านมีพิธีเชิญวิญญาณกลับบ้านในภายหลัง โดยเชิญรูปภาพหรือของแทนผู้ตายกลับไปบูชาที่บ้านชั่วคราว
บทที่ 5: หลังเผา
-
เก็บกระดูกในวันรุ่งขึ้น หรือวันที่กำหนดโดยซินแส
-
ล้างกระดูกด้วยน้ำชาหรือน้ำหอม พร้อมกล่าวคำเชิญวิญญาณ
-
แยกกระดูกชิ้นสำคัญ เช่น กะโหลก กระดูกหน้าแข้ง และกระดูกทรวงอกใส่ลงในโกศพิเศษ (โกศกระดูกจีน瓷骨灰罐)
-
ส่วนที่เหลืออาจเผา โรย หรือฝังรวมในสุสานหรือป่าช้าแซ่เดียวกัน
-
ทำบุญอุทิศส่วนกุศลครบ 7 วัน 14 วัน 21 วัน 49 วัน และครบรอบ 100 วัน ตามธรรมเนียมจีน
สรุปและความเชื่อ
-
พิธีศพของคนจีนแต้จิ๋วไม่ใช่แค่เรื่องของพิธีกรรม แต่สะท้อนความผูกพันในสายเลือด ความเคารพบรรพบุรุษ และการทำหน้าที่ของลูกหลานอย่างสุดท้าย
-
แม้ยุคสมัยจะเปลี่ยนไป การลดทอนรายละเอียดสามารถทำได้ในบางส่วน แต่แก่นแท้ของความเคารพ ความกตัญญู และความหมายของการส่งผู้ล่วงลับ ควรยังคงอยู่
"งานศพไม่ใช่งานเศร้าอย่างเดียว แต่เป็นการส่งพ่อแม่ไปสู่ภพหน้าอย่างสง่างามที่สุด เป็นการแสดงความรักครั้งสุดท้ายที่ลูกหลานจะมอบให้ได้"