หากเอ่ยถึงวลี "Ars longa, Vita brevis" หลายคนคงนึกถึงแนวคิดที่ว่า "ศิลปะยืนยาว แต่ชีวิตมนุษย์นั้นสั้น" เป็นการสื่อถึงความเป็นอมตะของศิลปะ ที่แม้กาลเวลาจะพรากผู้สร้างไป แต่ผลงานยังคงอยู่สืบทอดต่อไปจากรุ่นสู่รุ่น
แต่หากย้อนกลับไปสู่รากศัพท์ดั้งเดิมของวลีนี้ในภาษากรีกโบราณ เราจะพบว่าความหมายของมันแตกต่างไปจากที่เราคุ้นเคยโดยสิ้นเชิง เพราะต้นกำเนิดของมันไม่ได้เกี่ยวข้องกับศิลปะในเชิงสุนทรียศาสตร์เลย แต่เป็นคำสอนของฮิปโปเครตีส (Hippocrates) บิดาแห่งการแพทย์ตะวันตก ที่ใช้เพื่อเตือนใจแพทย์ฝึกหัดในยุคโบราณ
ต้นฉบับกรีก: ความหมายที่แท้จริง
วลีนี้มีต้นกำเนิดจากประโยคเต็มในภาษากรีกโบราณว่า:
"Ὁ βίος βραχύς, ἡ δὲ τέχνη μακρή." (Ho bíos brakhús, hē dè tékhnē makrḗ.)
ซึ่งแปลตามตัวอักษรได้ว่า "ชีวิตนั้นสั้น แต่ศาสตร์ (τέχνη, tékhnē) นั้นยืนยาว" โดยคำว่า "τέχνη" (tékhnē) ในภาษากรีกไม่ได้หมายถึง "ศิลปะ" ตามความเข้าใจของคนในปัจจุบัน แต่หมายถึง ศาสตร์ หรือทักษะในวิชาชีพ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง "ศาสตร์แห่งการแพทย์"
ฮิปโปเครตีสใช้วลีนี้เพื่อสื่อให้เหล่าแพทย์ตระหนักว่า ชีวิตของมนุษย์นั้นสั้นเกินกว่าที่จะแสวงหาความรู้และเชี่ยวชาญศาสตร์ทางการแพทย์ได้อย่างสมบูรณ์ และเพื่อเตือนว่า วิชาชีพแพทย์เป็นศาสตร์ที่ต้องใช้เวลาสั่งสมประสบการณ์และความรู้ตลอดชีวิต
ประโยคเต็มของคำสอนนี้มีความหมายลึกซึ้งขึ้นไปอีก:
"ชีวิตนั้นสั้น ศาสตร์ยืนยาว เวลาเป็นสิ่งเร่งรีบ ประสบการณ์เต็มไปด้วยความผิดพลาด การตัดสินใจเป็นเรื่องยาก"
แสดงให้เห็นว่าการเรียนรู้ในศาสตร์ใด ๆ โดยเฉพาะทางการแพทย์นั้น ต้องใช้เวลามาก และการตัดสินใจผิดพลาดสามารถส่งผลกระทบใหญ่หลวงได้
จากศาสตร์การแพทย์สู่ศิลปะ: การเปลี่ยนแปลงของความหมาย
เมื่อวลีนี้ถูกแปลเป็นภาษาละตินเป็น "Ars longa, Vita brevis" ความหมายของคำว่า "Ars" ก็เริ่มเปลี่ยนไป เนื่องจากในภาษาละติน "Ars" สามารถหมายถึงทั้ง ศาสตร์ (Science) และ ศิลปะ (Art) ทำให้เมื่อเวลาผ่านไป ความเข้าใจของคนในยุคหลังเริ่มเปลี่ยนไปจากการหมายถึง "ศาสตร์ที่ต้องใช้เวลาฝึกฝน" ไปเป็น "ศิลปะที่คงอยู่เหนือกาลเวลา"
สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงความหมายนี้มีหลายปัจจัย:
- ความคลุมเครือของภาษา: คำว่า "Ars" ในภาษาละตินมีความหมายกว้าง สามารถหมายถึงทั้งวิทยาศาสตร์และศิลปะ ทำให้เกิดความเข้าใจที่แตกต่างกันตามยุคสมัย
- การตีความใหม่ในยุคเรเนซองส์: ในช่วงยุคเรเนซองส์ (Renaissance) มีการฟื้นฟูศิลปะและปรัชญาคลาสสิกของกรีก-โรมัน นักคิดและศิลปินในยุคนั้นตีความ "Ars longa, Vita brevis" ในเชิงสุนทรียศาสตร์มากขึ้น แทนที่จะเป็นเรื่องของวิทยาศาสตร์หรือการแพทย์
- อิทธิพลของนักปรัชญาและวรรณกรรม: นักเขียนและนักปรัชญาได้นำวลีนี้มาใช้ในเชิงเปรียบเทียบเกี่ยวกับงานศิลปะและผลงานทางวรรณกรรม ซึ่งช่วยให้แนวคิดที่ว่า "ศิลปะเป็นอมตะ แต่ชีวิตของศิลปินนั้นสั้น" แพร่หลายไปในโลกตะวันตก
การตีความในยุคปัจจุบัน: จากศาสตร์สู่สุนทรียะ
ในยุคปัจจุบัน "Ars longa, Vita brevis" มักถูกใช้ในบริบทของศิลปะและความคิดสร้างสรรค์ โดยหมายถึง ศิลปะและผลงานสร้างสรรค์จะยังคงอยู่และส่งต่อไปสู่คนรุ่นหลัง แม้ว่าผู้สร้างจะล่วงลับไปแล้วก็ตาม
แต่น่าอัศจรรย์ที่แนวคิดนี้ แม้จะเปลี่ยนไปจากต้นกำเนิดเดิม ก็ยังคงสะท้อนหลักการเดียวกัน กล่าวคือ สิ่งที่มนุษย์สร้างสรรค์ขึ้นมาด้วยความพยายามอย่างยาวนาน มักจะอยู่เหนือขีดจำกัดของกาลเวลา
- สำหรับนักวิทยาศาสตร์ งานวิจัยและการค้นพบของพวกเขาอาจส่งผลกระทบต่อโลกไปอีกหลายร้อยปี
- สำหรับศิลปิน ผลงานของพวกเขาอาจเป็นที่จดจำ แม้ว่าตัวพวกเขาจะไม่อยู่แล้วก็ตาม
- สำหรับแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญในวิชาชีพใด ๆ ความรู้ที่พวกเขาสั่งสม อาจส่งผลต่อชีวิตของผู้คนรุ่นต่อ ๆ ไป
ดังนั้น แม้ว่า "Ars longa, Vita brevis" จะเปลี่ยนแปลงไปจากความหมายเดิมที่ฮิปโปเครตีสตั้งใจให้เป็นคำสอนทางการแพทย์ แต่มันก็ยังคงเป็นสัจธรรมที่แสดงให้เห็นถึงความพยายามของมนุษย์ในการสร้างบางสิ่งที่ยืนยาวเกินกว่าชีวิตของตนเอง
บทส่งท้าย: ชีวิตสั้น แต่เราสร้างบางสิ่งที่ยืนยาวได้
วลีโบราณที่เคยเป็นคำสอนของแพทย์ กลายเป็นปรัชญาที่ใช้ได้กับแทบทุกวงการ ไม่ว่าคุณจะเป็นนักวิทยาศาสตร์ ศิลปิน นักเขียน หรือเพียงแค่คนธรรมดาที่ต้องการฝากบางสิ่งไว้ให้โลกนี้จดจำ
ชีวิตของเราอาจสั้นเพียงชั่วพริบตา แต่สิ่งที่เราทำและสร้างไว้อาจคงอยู่ชั่วนิรันดร์
เพราะศิลปะ วิทยาการ และความคิดสร้างสรรค์—ยืนยาวเสมอ