ไก่งวง (Meleagris gallopavo) มีถิ่นกำเนิดจริง ๆ ในทวีปอเมริกาเหนือและเม็กซิโก แต่ชื่อเรียกในหลายภาษากลับโยงไปทั่วโลก ราวกับว่ามันเดินทางรอบโลกหลายรอบก่อนจะถูกตั้งชื่อ นี่คือการไล่เรียงชื่อแบบ “ลูกโซ่ความเข้าใจผิด” ที่น่าสนุก
ชื่อเรียกดั้งเดิมในอเมริกาเหนือและเม็กซิโก
ก่อนที่ยุโรปจะเข้ามา ชาวพื้นเมืองอเมริกันมีชื่อเรียกของตัวเอง เช่น:
-
Nahuatl (แอซเท็ก) – huehxōlōtl (“นกใหญ่ที่มีหางยาว”) → เป็นต้นกำเนิดของคำว่า guajolote ในสเปนเม็กซิโก
-
Cherokee – gvna (ออกเสียง “กะ-น่า”)
-
Choctaw – fakakta
-
Ojibwe – miskwadeshiinh (“นกสีแดงเล็ก ๆ”)
-
ภาษามายา – k’oxolom หรือ utzutz ในบางพื้นที่
ชาวยุโรปเมื่อเข้ามาในอเมริกา ใช้คำว่า turkey ทับจากยุโรปทันที ทั้งที่ถิ่นกำเนิดจริงอยู่ในทวีปนี้
ชื่อเรียกจากความเข้าใจผิดในเส้นทางการค้าโลก
1. อังกฤษ: Turkey
ชื่อมาจากการเข้าใจผิดว่านกนี้มาจากตุรกี เพราะพ่อค้าชาวออตโตมันเป็นผู้นำสัตว์และสินค้าจากโลกใหม่เข้าสู่ยุโรป
2. ตุรกี: Hindi
แปลตรงตัวว่า “จากอินเดีย” เพราะในสายตาชาวออตโตมัน สินค้าที่มาจากตะวันออกไกลหรือเส้นทางการค้าทางเอเชียก็มักจะโยงไปที่ “อินเดีย”
3. ฝรั่งเศส: Dinde
ย่อมาจาก poule d’Inde หรือ “ไก่อินเดีย” ซึ่งเชื่อมต่อกับความเข้าใจผิดแบบตุรกี
4. โปแลนด์: Indyk
ก็ยังแปลว่า “จากอินเดีย” เช่นกัน รับอิทธิพลการตั้งชื่อผ่านฝรั่งเศสหรือเส้นทางการค้าอื่น
5. อาหรับ: دجاج رومي (dijaj rumi)
หมายถึง “ไก่โรมัน/กรีก” เพราะเข้ามาผ่านดินแดนที่พวกเขามองว่าเป็นของชาวโรมันตะวันออก (ไบแซนไทน์/กรีก)
6. กรีก: γαλοπούλα (galopoula)
แปลว่า “ไก่ฝรั่งเศส” (Gallo- = กอล/ฝรั่งเศส, -poula = ไก่) เพราะได้รับมาจากฝรั่งเศส
7. โปรตุเกส: Peru
เชื่อมตรงไปที่ “ประเทศเปรู” ในทวีปอเมริกาใต้ เพราะสับสนว่าถิ่นกำเนิดอยู่ในอเมริกาใต้นั้น
8. อินเดีย:
ปัจจุบันนิยมเรียกทับศัพท์ว่า “turkey” (ภาษาฮินดี: टर्की ṭarkī) แต่ในอดีตบางท้องถิ่นเคยใช้ชื่อที่ใกล้เคียง “peru” จากอิทธิพลโปรตุเกส
9. กัมพูชา: Moan barang
หมายถึง “ไก่ฝรั่งเศส” เพราะมาพร้อมอิทธิพลอาณานิคมฝรั่งเศส
10. มาเลเซีย / อินโดนีเซีย: Ayam belanda
หมายถึง “ไก่ดัตช์” เพราะพ่อค้าดัตช์เป็นผู้นำเข้ามาในสมัย VOC
11. ฮังการี: Pulyka
เพี้ยนมาจากคำว่า pavo ในภาษาละติน/สเปน ที่หมายถึง “นกยูง”
12. ไอซ์แลนด์ / สแกนดิเนเวีย: Kalkúnn / Kalkoen
หมายถึง “ไก่คาลิกัต” (Calicut) เมืองท่าทางใต้ของอินเดีย
13. เกาหลี: 칠면조 (chil-myeon-jo)
แปลว่า “นกเจ็ดหน้า” เพราะสีหน้าของมันเปลี่ยนได้หลายโทน
14. ญี่ปุ่น: 七面鳥 (shichimenchou)
แปลว่า “นกเจ็ดหน้า” เช่นกัน
15. เวียดนาม: Gà tây
หมายถึง “ไก่ตะวันตก” เพราะมาพร้อมพ่อค้าฝรั่งเศส
16. มองโกเลีย: Америкийн тахиа
หมายถึง “ไก่อเมริกา” ซึ่งตรงกับความจริงที่สุด
17. เม็กซิโก: Guajolote
มาจากภาษานาวัตล์ huexolotl ชื่อดั้งเดิมของชนพื้นเมือง
18. โครเอเชีย: Puran / Purica
ยืมผ่านยุโรปตอนกลาง โดยที่มาชื่อยังถกเถียงกันอยู่
ภาพรวมความเชื่อมโยง
-
อังกฤษ → ตุรกี → อินเดีย → ฝรั่งเศส/โปแลนด์ → อินเดีย
-
โปรตุเกส → เปรู (อเมริกาใต้)
-
อาหรับ → กรีก → ฝรั่งเศส
-
ดัตช์ → มาเลเซีย/อินโดนีเซีย (ไก่ดัตช์)
-
ฝรั่งเศส → กัมพูชา, เวียดนาม
-
อเมริกา → มองโกเลีย
ผลคือเกือบทุกภาษาในเส้นทางการค้านี้ต่างโยนความเป็น “บ้านเกิด” ของไก่งวงไปให้ประเทศอื่น
เสน่ห์ของความเข้าใจผิด
เรื่องราวการตั้งชื่อไก่งวงสะท้อนให้เห็นว่า ภาษาและประวัติศาสตร์การค้าสามารถทำให้สัตว์ชนิดเดียวกันกลายเป็น “นกของชาติอื่น” ได้ทั่วโลก ทั้งที่ในความเป็นจริงมันมาจากอีกซีกโลกโดยสิ้นเชิง